De moed erin houden?

Dat valt niet altijd mee, terwijl ik helemaal niets te klagen heb. Want hoewel de diensten stilliggen en allerlei door de weekse vergaderingen ook wegvallen, hoef ik niet, gelijk de KLM piloten een deel van mijn inkomen in te leveren. Om maar te zwijgen over al die mensen die hun werk al kwijt zijn. Ik heb tijd voor studeren en om dingen op wat langere termijn voor te bereiden en toch: dit leven met de constante handrem er op “is getting to my nerves”, zouden de Engelsen zeggen. Het kleinste aanvaringkje of een futiel momentje van onhandigheid kan mij dan aardig uit het lood slaan.
Wat ook niet helpt is dat ik de boeken “Homo Sapiens” en “Homo Deus” van Yuval Harari aan het lezen ben. Hij beschrijft de geschiedenis van de aarde vanaf de tijd dat de mens echt boven kwam drijven: mensen zoals we die kennen en zoals wij nu zijn. Ongeveer 10 duizend jaar geleden hebben we onze dominante positie verkregen, na een voorgaande ontwikkeling, waarin wij (Homo Sapiens), naar het schijnt, andere mensachtigen (zoals Neanderthalers) keurig uit de weg hebben geruimd. En toen wij eenmaal aan het roer van de wereld stonden, toen ging het pas goed los, om te beginnen met wat Harari noemt: de ‘agrarische revolutie’. Daarvóór waren we nog rondtrekkende jagers en verzamelaars van vruchten en planten die we zo in de natuur konden vinden. Maar 10 duizend jaar geleden werd een eerste beslissende stap gezet toen mensen zich in groepen gingen vestigen op een vaste plaats en ‘en masse’ voedsel, zoals graan, rijst etc. gingen verbouwen. De diversiteit van ons eetpatroon werd veel kleiner, maar de productie van calorierijke voeding ging exponentieel omhoog, met als gevolg dat het aantal mensen per oppervlakte ging stijgen.

Het Antropoceen – het tijdperk van de mens

Vanaf die tijd ging het snel en spreken we van het ‘antropoceen’ oftewel: het meer en meer door de mens gedomineerde tijdperk. Met het door de landbouw mogelijk gemaakte groeien van de bevolking ontstaan dorpen en steden. Niet iedereen is boer, want er moeten nu ook meer dan voorheen gereedschappen gemaakt worden, er moeten producten worden vervoerd, huizen gebouwd. Zo ontstaan dorpen en steden. Er moeten wegen aangelegd worden, en markten georganiseerd, dat vraagt om administratie en leiding, om overheid en ambtenaren, en belastingen. Dat ging eerst allemaal heel langzaam. Handel bestond alleen uit ruilhandel en een grote remmende factor was ook: dat mensen alle gemaakte afspraken moesten kunnen onthouden, tot de volgende doorbraak.
Twee cruciale “revoluties” die volgden zijn het ontstaan van het ‘schrift’ en het ontstaan van het ‘geld’ rond 5500 jaar geleden (3500 voor Christus). Beide zijn ontstaan in het Midden-Oosten, als eerste het het spijkerschrift van de Soemeriërs, in het huidige Zuid-Oost Irak. En zij gingen ook ‘zilver’ gebruiken als geld. Hierdoor werd handeldrijven veel gemakkelijker en grootschaliger. De voorhoede van mensdom en beschaving bevond zich toen zeker niet in het Westen. Wat vandaag ‘Wallstreet’ is, lag toen in de buurt van de Persische Golf.
Welnu ik ga de hele geschiedenis niet na, noem slechts de grote ontwikkelingen van de laatste 500 honderd jaar, die zich (alleen nu) vanuit West-Europa als een olievlek hebben verspreid over de aarde: ontstaan van banken en kredietverstrekking, de explosieve ontwikkeling van wetenschap en techniek (v.a. 1450 Renaissance) uitmondend in de Industriële revolutie v.a. 1764 (stoommachine), die zich heeft vertakt in alle vormen van techniek, medische zorg, voedingsindustrie, en communicatiemogelijkheden.

Allemaal prachtige ontwikkelingen die we niet meer weg kunnen of willen denken, alleen hadden en hebben al die ontwikkelingen één bijkomstigheid die zo langzamerhand begint te knellen.

De ecologische footprint

Zolang je iedere dag zelf een konijntje moet zien te verschalken en besjes verzamelen, knollen en paddenstoelen, en soms een riviervis, dan kun je geen grote volksstammen voeden.

Maar door elke revolutionaire stap-vooruit nam de bevolking toe, kwamen er meer mensen. Door elke stap vooruit KON de economie groeien, en MOEST de economie ook groeien. Groei, Groei, Groei, dat is zeker na de val van de Muur in 1989 het grote wereldwijd adagium geworden. Sindsdien is de hele wereld aan de vrije Markt geraakt. Het aantal mensen groeit mee, en de aarde waarop wij wonen begint te sputteren. Ik zeg niet direct dat de Corona pandemie hier een gevolg van is, alsof het universum terugslaat. Maar de huidige crisis zet mij wel aan het denken, en soms piekeren. Want al die revoluties en grote stappen VOORUIT, die wij onszelf cadeau hebben gedaan als mensheid, hebben behalve een toenemende wereldbevolking nóg een lastige bijkomstigheid. Ze zijn onomkeerbaar. Althans, probeer maar es in goede harmonie samen te besluiten om een bepaalde verworvenheid, luxe of stap vooruit, weer terug te draaien. B.v. Je hebt een eigen auto. Zou je je volgende auto samen met je buurman willen kopen en delen? Het schijnt in de steden wel te gebeuren, en dan vooral onder “jongere”, twintigers en dertigers en zo.
Pffftt. Wat een opluchting. Eindig ik toch mooi nog met iets opwekkends.

Hartelijke groet, ds. Fokko F. Omta