Vrijheid en regels

In de Grieks-Romeinse wereld was er strikt onderscheid tussen ‘vrije burgers’ tegenover ‘mensen zonder burgerschap’. Dus óf je was slaaf, óf je was ‘vrij man’.
Maar ook vrije burgers moesten en moeten zich houden aan een heel complex van regels en wetten, die sociaal, religieus dan wel maatschappelijk of politiek bepaald zijn. Elke samenleving heeft dat: een globale door de grote meerderheid aanvaarde ‘code’ van correct gedrag dat bestaat uit allerlei regels, wetten en vanzelfsprekendheden, waar je je eenvoudig aan houdt. Niet alles is daarin even belangrijk, maar wee je gebeente als je bepaalde, bijna heilige regels niet in acht neemt.
Voorbeeld van zo’n ‘heilig’ en algemeen aanvaard dogma luidt: “Binnen een groep waar je deel van uit maakt, val je elkaar niet af”.
Dat lijkt helemaal niet zo’n gekke regel. Het betekent dat je op elkaar kunt rekenen en schept een veilige sfeer, waarin je je door elkaar gedekt weet. Maar toch …? Hoever gaat dat eigenlijk?!
Hoelang blíjf je elkaar de hand boven het hoofd houden als er ‘ongebruikelijke’ dingen gebeuren … ONGEPASTE dingen binnen jouw groep, binnen je werk-kring of club waar je actief bent.

Vrijheid geen gespreid bedje: Moed
Heb je dan de moed om die op zich prachtige regel (om elkaar niet af te vallen) toch te verbreken? Al die zgn. ME TOO affaires met al dan niet sexueel getinte misstanden van grens-overschrijdend gedrag konden plaatsvinden en soms lang voortduren, doordat binnen de omgeving waarin het plaatsvond: men elkaar niet wilde afvallen, dat ook niet dúrfde! Want dogma no.1 luidt: Elkaar afvallen, dat doe je niet, dus hou je elkaar de hand boven het hoofd.
Het begon 20 jaar geleden bij misbruik schandalen in de kerken, en sindsdien is er geen organisatie, sportbond of politieke partij geweest; geen instituut van gezondheid tot onderwijs, de filmindustrie, TVproductiewereld, Showbiz …. : of er zijn vergelijkbare misstanden aan het daglicht gekomen.
‘Elkaar niet afvallen’ is een mooie regel, maar deze kan omslaan in een dwangbuis om vooral je mond te houden: denk erom dat je er niets van zegt, want dan ben jij de klos!
Zo kunnen vele misstanden van ongepast of grensoverschrijdend machtsmisbruik soms lang voortduren omdat niemand de moed heeft en de vrijheid neemt om tegen de ‘heilige’ regel in, toch uit de school te klappen. Het laat ook zien dat vrijheid nooit een gespreid bedje is. Ik bedoel: voor vrijheid, die wat voorstelt, moet altijd iemand zijn/haar nek dúrven uitsteken.

Vrijheid: ook tegenover wat ‘heilig’ is
Eigenlijk hebben we het over ‘klokkenluiders’. Als voorbeeld daarvan heeft Carien zondag in de Ruïnekerk het verhaal gelezen van Jezus die de Sabbat schendt. Met zijn volgelingen deed hij iets wat op de heilige rustdag niet mag. Ze waren tarwe aan het oogsten om wat in hun maag te hebben. Enkele scherpslijpers spreken daar schande van. En dan keert Jezus de regel om. Hij zegt: De mens is er niet om de sabbat luister bij te zetten, maar andersom: de Heilige Weldaad van de Vrije Sabbat is er ten dienste van de mens, om mens én dier weer op ADEM te laten komen: zowel fysiek als spiritueel: naar lichaam en ziel. Het oud-heilige dogma om een rustdag in te bouwen is een grote ZEGEN voor mens en dier, voor slaaf en vrije … Het is een heilzame “plicht” (én ‘recht’) om te re-creëren, jezelf te herscheppen naar lijf en geest, je sport te beoefenen, of aandacht te geven aan je spiritualiteit: eens even afstand nemen van je hete gezwoeg van alledag. Ik vind b.v. op z’n tijd naar kerk gaan een grote spirituele luxe.
Dat is allemaal prachtig, maar als het een KEURSLIJF wordt van “Je móet … en anders zwaait er wat …” : dan slaat die goede regel om in haar tegendeel.
En om dáár tegenover dan je vrijheid te bewaren of zelfs te bevechten: dat vraagt om een nieuw mensentype. De theoloog Drewermann zegt naar aanleiding van dit moment (Marcus 2, 27) dat Jezus precies híerom is veroordeeld en uiteindelijk gedood: omdat hij zelfs tegenover de meest heilige en algemeen aanvaarde regels: toch zelf bleef nadenken. Zo kon Jezus dikwijls ingaan tégen aan God toegeschreven regels, juist om de werkelijke wil van God dichter te benaderen.
Een klokkenluider: is iemand die ook tegenover de meest heilig of strikte code en vaak tegen de stroom in: z’n vrijheid opeist en zijn geweten volgt … en daar meestal de klappen voor krijgt.

De zwaluw als symbool van vrijheid
Tot besluit laat ik hier het gedicht volgen dat Victoria afgelopen zondag heeft voorgedragen. Ik had de zwaluw als ultiem voorbeeld van vrijheid naar voren gebracht. En het “Zwaluwenliedje” van Ida Gerhardt vormde een mooie afsluiting.

Vaarwel, vaarwel o zwaluw
rep u naar warmer landen;
de zomer is vervlogen,
de grote reis begonnen,
en pijlsnel gaat het Nijlwaarts.
Vaarwel, vaarwel o zwaluw
wij hier kunnen niet weten
of gij ginds in Egypte
door ibis en flamingo
soms scheef wordt aangekeken
– bijwoners, vreemdelingen -§§§§
of welkom wordt geheten.

Hoe de ontvangst mag wezen,
de Nijl zij u goedgunstig
met dikke groene muggen.
Maar als het zuidenwind wordt,
kom terug, kom terug o zwaluw,
keer weder uit den vreemde;
maak dat wij u weer dapper
zien scheren langs het water,
zien metselen aan de dakrand
het nestje voor het legsel;
en horen hoe gij kwetterend
de grote zomer aanzegt.